مرتضی سعیدیان/هنرمند تئاتر عروسکی: هیچ‌کس فکر نمی‌کرد که یک بیماری در این روزگار، بر تمام ساختار زندگی مردم جهان این‌گونه تاثیر بگذارد و باعث تعطیلی خیلی از صنوف، به‌ویژه دنیای هنر شود.

کشور ما نیز از این قاعده مستثنی نبوده و نیست. بیماری کرونا باعث شد که تمام سالن‌های سینما و تئاتر ما تعطیل شود. هنرمندان زیادی دچار ضربه کاری و اقتصادی شوند و وزارت ارشاد هم در جستجوی راهی برای کمک به هنرمندان در این شرایط باشد.

بخشی از نگرش مرکز هنرهای نمایشی در پی آن است تا جشنواره‌های نمایشی و سینمایی را در زمان خود برگزار کند؛ اما شرایط حال حاضر، مدیران و سیاست‌گذاران جشنواره‌های هنری را برآن داشته تا به دنبال راه‌حلی برای برگزاری جشنواره‌ها باشند.

در این میان، «جشنواره بین‌المللی عروسکی تهران مبارک» با فراز و نشیب‌هایی همراه شد. درگذشت دبیر جشنواره- گلزار محمدی- باعث شد تا جشنواره وارد فاز جدیدی شود. شورای سیاست‌گذاری جشنواره تصمیم به انتخاب دبیر جدید گرفتند که درنهایت به نظر واحد نرسیدند و به پیشنهاد اعضای دبیرخانه، دبیری جشنواره به احترام گلزار محمدی به اسم ایشان محفوظ ماند و تصمیم گرفته شد که تمام مسئولیت‌های جشنواره برعهده مدیر اجرایی قرار گیرد و اعضای دبیرخانه هم مثل سابق، روند جشنواره را پیگیری کنند. بعدازاین تصمیم جناب مهدی حاجیان به‌عنوان مدیر اجرایی، عهده‌دار برگزاری جشنواره شدند.

از زمان عملی شدن این تصمیم تاکنون، جناب حاجیان صرفا در یک برنامه رادیویی و به مدت ده دقیقه در مورد جشنواره بین‌المللی تهران مبارک صحبت کردند. بدون هیچ نگاه کارشناسانه تصمیم براین گرفته شد که جشنواره به‌صورت مجازی برگزار شود. اینکه آیا امکان این کار در ایران وجود دارد یا نه هنوز در هاله‌ای از ابهام است. هنوز هیچ ساختار مشخصی برای برگزاری مجازی جشنواره ارائه نشده است. هنوز هیچ تضمینی برای جذب مخاطب و آپلود آثار توسط مردم وجود ندارد. تنها نکته‌ای که عنوان کردند این بوده که آثار نهایی توسط مرکز هنرهای نمایشی تصویربرداری خواهد شد.) به گفته دوستان، مجازی برگزار کردن جشنواره، تصمیم رئیس مرکز هنرهای نمایشی بوده و تغییری نخواهد کرد)

مشکلات «جشنواره بین‌المللی عروسکی تهران- مبارک»

اگر بخواهم مشکلات جشنواره تهران مبارک را به‌طور خلاصه بیان کنم به موارد زیر می‌رسیم:

نبود تصمیم واحد و چندصدایی بودن دبیرخانه جشنواره

نبود یک مدیریت هنری حرفه‌ای و متخصص و دغدغه مند برای مدیریت جشنواره عروسکی (جناب حاجیان یک فرد دولتی هستند و درگیری های اداری خودشان را دارند و به‌عنوان مدیر اجرایی، فرد باتجربه‌ای هستند؛ ولی جشنواره نیاز به یک مدیر هنری دارد)

نبود پشتیبانی مستمر از سوی شورای سیاست‌گذاری از جشنواره تهران مبارک

رهاشدگی بخش‌های مختلف جشنواره؛ مثل بخش پژوهش.

مشخص نبودن شکل اجرایی برگزاری جشنواره به‌صورت مجازی

اهمیت ندادن به شرایط کنونی و حفظ فاصله اجتماعی برای تولید آثار

عدم انعطاف لازم در شرایط کنونی از سوی مرکز هنرهای نمایشی و عدم استقبال از طرح های جایگزین (به گفته اعضای دبیرخانه، مرکز هنرهای نمایشی فقط بودجه را برای برگزاری جشنواره به هر شکلی کنار گذاشته است و هیچ طرح جایگزینی را نیز قبول نمی‌کند)

توجه نکردن به مشکلات اقتصادی هنرمندان عروسکی در تولید آثار خود

شفاف نبودن بودجه جشنواره

سردرگمی و بلاتکلیفی شرکت‌کنندگان جشنواره در چگونگی تولید آثار خود

شتاب‌زدگی و نبودِ بررسی دقیق کارشناسی شده تصمیماتِ کلان برای جشنواره

پیشنهاداتی به «جشنواره بین‌المللی عروسکی تهران- مبارک»

و اما چند پیشنهاد و طرح جایگزین برای جشنواره امسال که به نظر نگارنده، شرایط کرونایی به ما یک فرصت استثنایی داده است تا به سراغ بخش هایی برویم که در سال‌های قبل، کمتر فرصت پرداختن به آنها را داشته ایم:

هنر عروسکی در ایران به شدت از کمبود کتاب های تخصصی و نمایشنامه های عروسکی رنج می برد. تعداد نمایشنامه های عروسکی چاپ شده، شاید به تعداد انگشتان دست هم نرسد. در این شرایط، تصمیم درست این بود که نصف بودجه، مختص به بخش پژوهش و تالیف و ترجمه مقالات، کتب و نمایشنامه های عروسکی شود.

تعداد کسانی که متون آنها در مرحله اول پذیرفته شده اند به ۱۴۰ گروه می رسد. حال که تمامی هنرمندان دچار مشکلات اقتصادی شدید شده اند؛ بهتر است که نصف بودجه را بین این ۱۴۰ گروه تقسیم کرده تا بتوانند هم کاری تولید کنند و هم تا حدودی به اقتصادشان کمک کرده باشیم.) شکل کنونی جشنواره همانند دوره های قبل هست و درنهایت ۳۰ گروه به مرحله نهایی خواهند رسید و بودجه این بخش فقط بین این ۳۰ گروه تقسیم خواهد شد)

فرصتی برای توجه به تئاتر عروسکی در شهرستان ها. متاسفانه در تمام دوره ها به اهمیت آموزش و توجه به شهرستان ها سخن ها گفته می شود ولی در عمل چیزی اتفاق نمی افتد. می شد از این فرصت استفاده کرد و کل بودجه را صرف آموزش تئاتر عروسکی شهرستانها کرد. در بیشتر شهرهای ایران چیزی به‌عنوان تئاتر عروسکی وجود ندارد. چرا نباید برای یک‌بار هم شده به هنرمندان و علاقه مندان شهرستانی توجه کنیم؟

این توجه به دو صورت قابل اجراست:

الف-دعوت از ۱۰۰ نمایشگر عروسکی و پرداخت هزینه به آنها برای رفتن به شهرستان ها برای آموزش تئاتر عروسکی. هر مربی-استاد باید در سه شهرستان با حفظ پروتکل های بهداشتی به آموزش پرداخته و پایان این دوره ها هم به تولید یک اثر عروسکی بیانجامد. با این طرح درنهایت توانسته ایم جشنواره ای عروسکی به وسعت کل ایران برگزار کرده باشیم و هنرمندانِ ۳۰۰ شهر با تئاتر عروسکی آشنا شده باشند و ۳۰۰ کار عروسکی هم تولید شده باشد.) البته می شود تمام ۱۴۰ کارگردانی که متن آنها در مرحله اول پذیرفته شده اند را برای این طرح در نظر گرفت و از آنها خواسته شود که در سه شهرستان، کار خود را تولید کنند؛ هم آموزش داده شده است و هم تولید آثار حفظ شده است)

ب-به خاطر کم کردن خطر بیماری کرونا، می توانند از ۳۰ استاد متخصص در شاخه های مختلف هنر عروسکی دعوت کنند تا هرکدام ۱۰ ساعت فایل تصویری آموزشی با هزینه جشنواره تولید کنند و سپس بر روی دی‌وی‌دی‌های آموزشی تکثیر شود و به تمام انجمن نمایش شهرستان ها ارسال گردد.

هدف از برگزاری جشنواره عروسکی تهران مبارک و رویکرد علمی و هنری آن مشخص نیست. اگر کمک به اقتصاد هنرمندان عروسکی هست؛ چرا فیلتر گذاشته ایم برای حذف شرکت کنندگان. اگر هدف، زنده نگه داشتن تولید آثار عروسکی هست؛ چرا به چگونگی تولید آن فکر نشده است؟ اگر هدف دور شدن از شرایط کرونا و حفظ فاصله اجتماعی هست؛ چرا رویکرد جشنواره به «تئاتر عروسکی در خانه» محدود نمی شود و یا حداقل پیشنهادی با حداقل افراد برای تولید آثار؟ اگر تولیدات علمی را هدف گذاشته ایم؛ چرا بخش پژوهش نداریم؟ و … .

پیشنهاد نگارنده علی‌رغم استفاده از طرح‌های جایگزین، برای شکل برگزاری جشنواره تهران مبارک و همچنین جشنواره تئاتر فجر به این صورت است که آثار نهایی در فضاهای مختلفی مثل خانه هنرمندان، تئاتر شهر، فضای باز پارک ها و فرهنگسراها توسط پروجکشن بر روی پرده به نمایش گذاشته شوند تا مردم بدون مواجهه با مشکلات سرعت اینترنت و هزینه برای حجم اینترنت بتوانند به‌راحتی آثار جشنواره را ببینند و کارگردانانِ آثار هم دل‌خوش باشند که تعداد مخاطبان بیشتری، آثار آنها را خواهند دید.

متاسفانه اینکه خواسته نمایشگران عروسکی چه چیزی هست؛ اصلا مهم نیست. به‌عنوان مثال در شرایط کرونایی امروزی که جمع شدن هنرمندان برای تولید آثار هنری، خالی از خطر نیست؛ چرا نباید کل بودجه صرف زیرساخت ها شود.

اکثر هنرمندان این رشته موافق هستند که با این بودجه، مقدمات ساخت یک سالن تئاتر عروسکی را آماده کنند؛ چون نبود سالنی مخصوص تئاتر عروسکی بزرگسال، همیشه یکی از عوامل رشدنیافتگی تئاتر عروسکی بوده است.

جناب حاجیان عنوان کردند که «این بودجه فقط مخصوص برگزاری جشنواره هست و تاسیس سالن به عهده مرکز هنرهایی نمایشی نیست. اگر جشنواره برگزار نشود، بودجه برگشت داده خواهد شد.» این چه دیدگاهی است که در مرکز هنرهای نمایشی وجود دارد؟ وقتی خطر مرگ و ابتلا به کرونا وجود دارد؛ چه اصراری بر برگزاری جشنواره است؟ چرا نمی‌شود این بودجه برای ساخت یک سالن عروسکی که خواست اکثر هنرمندان این رشته هست؛ هزینه شود؟

البته ممکن است کسانی از برگزاری جشنواره صاحب سود و منفعتی شوند؛ وگرنه این‌همه اصرار بر برگزاری جشنواره در این شرایط مرگ‌زا غیرطبیعی است.

درنهایت امیدوارم که تصمیم‌گیرندگان جشنواره عروسکی تهران مبارک هرچه زودتر یک مدیر هنری برای مدیریت جشنواره انتخاب کنند و به پیشنهادهای مختلف هم فکر کنند تا بتوانیم با کمترین آسیب به جشنواره‌ای شایسته دست پیدا کنیم و درنهایت عروسک‌هایمان، بودن را بر نبودن ترجیح داده باشند.